گروه بین الملل مشرق - گزارش روز جمعه (15 آذر) آژانس بین المللی انرژی اتمی، هم از نظر زمانی و هم تمرکز بر برخی مفاهیم کلیدی، حائز اهمیت است. این گزارش نه تنها همانند گزارش‌های قبلی آژانس، دوپهلو (تائید عدم انحراف در فعالیت‌ها و تاسیسات هسته‌ای اظهارشده و اعلام ناتوانی از اظهارنظر در مورد نبود فعالیت یا تاسیسات اظهارنشده به دلیل عدم اجرای پروتکل الحاقی توسط ایران)، بلکه این بار "چندپهلو" است. زیرا به نام "اجرای موافقتنامه‌های پادمان و قطعنامه‌های شورای امنیت" تدوین شده، ولی به موضوعاتی خارج از این مسائل هم پرداخته است. از قضا، پیام‌های منفی این گزارش عمدتاً به محورهایی مربوط می‌شود که نه ارتباطی با موافقتنامه پادمان دارد و نه قطعنامه‌های غیرقانونی شورای امنیت.

دو محور ارزیابی منفی

آژانس در این گزارش، عملکرد هسته‌ای ایران را از دو زاویه مورد پایش و ارزیابی منفی قرار داده است: اولاً خاتمه نیافتن 2 مورد از 5 گام عملی مورد توافق ایران و آژانس در ماه مه 2014 و همچنین عدم تعیین گام‌های عملی مربوط به فاز چهارم این همکاری‌ها، و دوماً شدت یافتن فعالیت‌های غنی‌سازی ایران طی دو ماه گذشته به طوری که مقادیر موجودی اورانیوم غنی‌شده ایران نزدیک به 10 درصد در مقایسه با دوره قبل افزایش یافته است.

چند برداشت از پیامدهای گزارش جدید آژانس

اگر گزارش‌های دوپهلوی آژانس هم متضمن ارزیابی مثبت و هم منفی است، گزارش اخیر به دلیل تمرکزی بیش‌تر بر جنبه‌های منفی، می‌تواند مورد تامل ویژه قرار گیرد، به ویژه این‌که این گزارش می‌تواند پیامدهای ناخوشایندی بر مذاکرات هسته‌ای آینده داشته باشد.

پیامدهای منفی خارج از گروه 1+5

یک برداشت ممکن است این باشد که پیامدهای منفی احتمالی این گزارش، عمدتاً به حاشیه‌های مذاکرات و یا مجاری "خارج از گروه 5+1" محدود خواهد شد، زیرا گروه 5+1 که قصد جدی کلان و راهبردی برای حصل توافق در اجلاس "مسقط" دارد یا چنین توافقی راهبردی را داشته یا پیش رو خواهد داشت، از جزئیات فنی گزارش آژانس راجع به چند مسئله داوطلبانه، تأثیر نخواهد پذیرفت. با این حال، به نظر نمی‌رسد که احتمالات مربوط به این پیامدها در این حد مانده و از سطح و گستره‌ای حاشیه‌ای فراتر نرود. بلکه ظرفیت‌های عمیق شدن اختلافات یا تولید فشار علیه ایران به استناد همین گزارش را نباید از نظر دور داشت.

پیامدهای منفی قابل توجه بر مذاکرات آینده

تأثیر گزارش آمانو بر مذاکرات مسقط مقوله‌ای است که باید به صورت ویژه و اختصاصی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. در کل، لحن این گزارش از آن جهت که پایبندی ایران به توافقات ژنو و وین را تائید کرده است، می‌تواند دارای پیامد مثبت بر این مقوله تلقی شود، اما آنچه مهمتر به نظر می‌رسد، تأثیرات منفی این گزارش برای مذاکرات آینده است، زیرا تردیدها و انتقادهای آژانس به ویژه زمانی که به همکاری برای حل اتهامات موسوم به "ابعاد نظامی احتمالی" مربوط می‌شود، قطعاً دستاویزهای مخالفان توافق هسته‌ای ایران را به مراتب بیش‌تر نموده و فشارهای روانی و سیاسی آن‌ها بر مذاکرات آتی را تشدید خواهد کرد. ضمن اینکه چندبار هم "ابعاد نظامی احتمالی" محور مذاکرات توافق جامع بوده است.

جمع‌بندی

آژانس به بازی دوپهلو در مسئله هسته‌ای ایران عادت کرده و این بازی را به خوبی بلد است. در این گزارش نیز، هم جهات مثبت و هم منفی گزارش اخیر و بازتاب یافتن آن‌ها در تحولات آتی مرتبط با مسئله هسته‌ای ایران را مدنظر داشته است. آژانس ابتدای گزارش خود را با اشاره به دو نشستی آغاز کرده است که ایران و آژانس در همین زمینه برگزار کرده‌اند، اما این اشاره آژانس صرفاً حالت روایی و خبری داشته و متضمن هیچ‌گونه ارزیابی از این‌که این نشست‌ها دارای تاثیری بر حل ابهامات آژانس بوده باشند، نیست. بلکه به عکس، اینکه ایران "هیچ توضیح" مفید و شفاف‌سازی را به آژانس در این زمینه ارائه نکرده است، به معنای عدم رضایت آژانس در روند پیشرفت کار در این بخش بوده است. البته جدیت این احتمالات را باید در پرتو رویه دولت‌ها طی روزهای آتی جستجو کرد.

در کل، یقیناً بازیگران ضدایرانی و ضدتوافق جامع، از این فرصت برای طرح دوباره، بلکه تشدید فشارهای خود علیه برنامه هسته‌ای ایران استفاده خواهند کرد، اما مهم این است که اعضای 5+1 که قبل از انتشار گزارش اخیر هم قطعاً از جزئیات کامل فعالیت‌های هسته‌ای مطلع بوده‌اند، کدام‌یک از پیام‌ها و بخش‌های محتوایی این گزارش را در مذاکرات "مسقط" دخیل خواهند نمود. نهایتاً این گزارش فنی-سیاسی به خودی خود، دلیلی برای موفقیت یا شکست مذاکرات "مسقط" نخواهد بود و همچنان عناصر دیگری که جنبه سیاسی-امنیتی دارند، تعیین‌کننده سرنوشت توافق جامع خواهند بود.

یادداشت از نادر ساعد